Üretim Ortamları Stok malzemenin barındırılması, tohum ve çeliklerin köklendirilmesi, kesme ve saksı bitkileri üretimi amaçları ile çevre koşullarının kontrol altında tutulmasını sağlayacak yapısal tesislere gerek vardır.
Yastık, tunel, sera gibi üzerleri şeffaf (Transparant) bir malzeme ile örtülmüş konstrüktif (yapısal) elemanları ÜRETİM YAPILARI adı altında topluyoruz. Bu şeffaf kabuk içerisinde amaçlanan doğrultuda iki üretim için üzerinde ve içinde bitkilerin geliştiği toprak yada toprak görevi yapan karışım ve yapay ortamlara ÜRETİM ORTAMLARI diyoruz.
Üretimde kullanıla materyalin cinsine (tohum-çelik), üretim amacıma (kesme çiçek, ağaç ve çalılar, salon ve sera çiçekleri) ve bölgesel koşulların sağladığı olanaklar ÜRETİM YAPILARI'nın tip ve detaylarında büyük değişikliklerin ortaya çıktığı görülür.
a) Tohumla Çoğaltmada Kullanılan Yapı ve Malzemeler
Tohumların elde edilmesi, ayrılması, kurutulması, embriyo dinlenmesi görülen bitki tohumlarında kontrollü depolarda katlama yapılabilmesi için örtü dışında bir yapısal komplekse gereksinme vardır. Bu yapı içerisinde depolama dışında, ayırma, mekanik ve kimyasal aşındırma, ilaçlama ve paketleme işlemlerinin yapılabileceği ünitelerin bulundurulması gerekir.
Tohumların katlaması sandıklar içerisinde yada plastik torbalarda yapılır. Ekim öncesi işlemler ve ekilebilmeleri için özel alet ve ekipman gerektirebilirler (mibzer, çizgi tırmığı, merdane, gölgeleme ve sulama tesisatı ile çapalama, otalama, gübreleme ve söküm aletleri).
Büyük tohumların (3-10 mm) ekimi açılan çizgilere elle yapılabiliri. Daha büyük tohumların ekimi, özel aletlerle açılan çukurlara olur. Dikimde sıra ve sıra üzeri mesafeleri, tohum büyüklüğü, büyüme hızı, ekolojik bölge koşulları ve toprak işlemede kullanılacak alet ve ekipmanların iş genişlikleri dikkate alınarak saptanır.
İlke olarak yerinde büyütülecek çöğürlerin elde edilmesinde tohumlar, tırmık yada merdane ile açılan çizgilere (sıra araları 10-70 cm) sıra üzeri mesafeleri 2,5 cm.den az olmamak üzere el yada mibzerle yapılır. Tohumlar, gübresi bol bir karışım ayda yanmış ve elenmiş ahır gübresi ile çizgileri dolduracak şekilde örtülür. Sık çıkan yerlerde gerekli seyreltmeler yapılarak, gerekli bakım işlemleri sürdürülür. Sonbaharda sökülen çöğrüler depolanarak kış içerisinde uygun zamanlarda kaba yada yeni yerlerine dikimleri sağlanır.
Yeni çıkan fide ve çöğürlerin kuvvetli bahar ve yaz güneşine karşı gölgelenerek korunmasında bazı türler bakımından gerek duyulabilir. İhtiyaca göre hasır,, kargı yada bezle örtüleme yapılabilir. Örtü malzemesinin yarı gölge sağlayacak bir malzemeden seçilmesi ve bitkinin gelişmesini engellemeyecek bir yükseklikte tutulması gerekir.
Küçük tohumlar genellikle çok yüzlek yada toprak yüzüne ekilirler. Bunların sürekli olarak nemli tutulmaları oldukça zordur. Sulamalarında alttan sızdırma yada çok ince sisleme biçiminde uygulama seçilir.
Nadide ve çok küçük tohumlar kasa yada geniş ağızlı saksılara ekilir. Üstleri kapatılamaz yada toz perlit gibi çok hafif bir malzeme örtülür. Tohumların kolay çimlenmesi ve nemin korunması için kapların üzerine cam yada plastik örtü konulmasında yarar vardır.
Tohumlar çimlenip iki-üç yaprak olunca, cam örtü açılarak, gelişmeleri sağlanır. Yeterli boya ulaşanların fincan saksılara, kasalara yada doğrudan üretim yastıklarına alınması sağlanır.
Mevsimlik ve perenial çiçek tohumlarında dikim zamanı ve yeri, amaca göre saptanır. Erkenci ve hassas çeşitlerin SICAK, orta dönemde ve dayanıklı olanların ise SOĞUK YASTIKLARA ekimleri sağlanır.
b) Süs Bitkilerinin Çelikle Çoğaltılmaları İçin Gerekli Tesisler
Süs ağaç ve çalılarına ait odun çelikleri kış aylarında kesilip demetlendikten sonra, soğukta katlamaya alınır. Katlama; 0 oC - 4 oC arasında sıcaklıkta tutulabilen depo ve mahsenlerde yada açıkta ve gölge bir yerde kum içersinde yapılır. Odun çeliklerinde ihtiyaç duyulan yapı sadece depo ve dikimlerinin yapıldığı yerlerde sulama için gerekli tesisattır.
Oysa, yeşil yaz ve kış çelikleri ile çoğaltmada, kolaylıkla köklenebilen bazı türler dışında, alttan ısıtmalı, sisleme ve şeffaf örtülü ÜRETİM YAPISINA GEREKSİNME duyulur. Basitten gelişkine bunlar;
1. SOĞUK YASTIKLARI
Isıtılmayan yere gömülü yada basit olarak etrafı tahta ile perdelenip içerisine tohum ekimi yada çelik dikimi için harç doldurulmuş, üzeri çerçevelere geçirilmiş cam, gerilmiş yada örtülmüş plastik örtü ile kapatılmış çok basit yapılardır. Sabit ayda yerleri değiştirilebilecek biçimde yapılabilir. Kuzey duvarları yüksek tutularak korunma ve daha iyi bir güneşlenme sağlanır. Geceleri ve soğuk günlerde plastik yada hasır ilave örtülerle koruma sağlanır.
Soğuk yastıklar ilkbaharda sebze ve çiçek fidelerinin yetiştirilmesi için kullanılır. Mayıs-Eylül aylarında süs ağaç ve çalılarının çeliklerinin köklendirilmesi amacı ile kullanılır. Ekim - Şubat aylarında ise ibreli çeliklerin köklendirilmesi amacı ile değerlendirilebilir. Isıtma olmadığından kolay köklenebilen türler üzerinde çalışılmalı yada yaz aylarında güneş enerjisinden yararlanılarak alttan ısıtma imkanı yaratılabilir.
2. SICAK YASTIKLAAR
Kalorifer, güneş enerjisi, jeotermal enerji yada taze ahır gübresinin yanması sırasında verdiği ısıdan yararlanılarak korunan ve üzerleri camlı çerçevelerle kapatılan tesislerdir. Genellikle tek taraflı batarya yada çift eğilimli çatıya sahip basit üretim yapılabilir. Çerçevelerin yapımında ahşap yada demir profil kullanılabilir. Çerçeve araları şeffaf plastik pranda (PVA, PVC örtü) özel çift katlı PVC levha yada cam kullanılır.
Sıcak yastıklar çelik köklendirme, fide yetiştirme, çiçekli saksı bitkilerinin üretimi, kesme çiçek yetiştiriciliği ve püskürtme düzeninin kurulması ve güneş enerjisinden yararlanılarak alttan ısıtma imkanlarının sağlanması zorunlu olacaktır.
Yapım ve işletme maliyetlerinin düşük olması yanında kullanım ve bakım kolaylığı nedeni ile aile işletmeleri için uygun bir sistemdir. Sadece süs bitkileri için değil sebze, meyve ve kesme çiçekçilik amaçları ile değerlendirilebilecek ve tüm yıl boyu kullanım olanağı sağlayacak tesislerdir.
Isıtma sisteminde yüzeydeki ısıtıcı boruların siyaha boyanması ile gündüz güneş enerjisinden de yararlanma olanakları sağlanabilir. Genellikle toprak altı ve yüzeyden geçen borular sıcak su ısıtma sistemi ile çalıştırılır. Buhar ısıtma sitemlerinin yakınında bulunan sıcak yastıklar çürük buharın kullanımı amacı ile değerlendirilebilir.
Jeotermal enerjiden yararlanmak üzere kurulan tesislerde eşanjör (ısıtma birimi) kurularak sistemde kireçlenme ve kalorifer sisteminin tıkanması önlenmiş olacaktır. Ayrıca otomatik çalışan devridaim sistemle istenilen ısının sağlanması mümkün olacaktır.
3. ÜRETİM SERALARI
Sıcak yastıkların geliştirilmiş yüksek ısı ve nem gereksinmesinin karşılandığı, kullanım amacı doğrultusunda ihtiyaç duyulan değişiklikler ve gelişmeler sağlanabilen tesislerdir. Örtü malzemesine göre PVC branda, PVC levha ve cam olabilir. İskelet ve çerçeveler ahşap profil boru ve dolu profiller ile alüminyum doğrama ile yapılabilir. Seraların birbirleri ile ilişkilerine göre bireysel yada blok seralar yapılır. Yapım teknolojisinin ve üretim programının gereği olarak minimum 320 cm., maksimum 15 m. ayak açıklığı olan seraların yapımı ve kullanımı mümkündür. Seralar üretim amaçlarına ve yapımlarında uygulanan teknolojiye göre :
a) Adaptasyon seraları tuneller ve geçici örtülemeler : İçinde mist tesisi bulunan yada elle kumandalı su püskürtme sistemleri kurulmuş plastik branda örtülü tesislerdir. Çelik köklendirme, kesme çiçek üretimi, saksı bitkilerinin geliştirilmesi, süs bitkileri köklü çeliklerinin kaba alındıktan sonra adaptasyonları için kullanılan yapılardır. Isıtmaları sıcak hava püskürtmeli sıcak su borulu yada buhar sistemli olabilir.
İskelet sistemleri inşaat demiri yada kıvrılmış su boruları ile sağlanabilir. Kaburga arası bağlantılarda ahşap çıta, lama demiri yada tel kullanılabilir. Üretim ortamı olarak doğrudan toprak yüzeyi kullanılabileceği gibi özel yapılmış tekne benzeri hendekler içersine sterilize edilmiş harç doldurularak kesme çiçek üretiminde yada perlit miktarı arttırılmış harç içersine süs bitkisi çelikleri dikilerek köklendirilmeleri sağlanabilir. Bu hendekler gül, karanfil, krizantem vb. gibi kesme çiçeklerin üretiminde özellikle Ege ve Akdeniz bölgeleri için ideal tesisler olarak görev yaparlar.
Havalandırma karşılıklı iki kapının zaman zaman açılması yada tepede oluşturulan bacalar yardımı ile sağlanır.
Tek tek yada bloklar halinde alanda yer verilebilir. Örtü yüzeylerinden toplanan suların, drenaj kanalları yardımıyla dışarı atılması yada özel havuzlarda toplanarak sulama suyu olarak kullanılması yararlıdır.
Genelde ilke olarak rüzgardan korunmuş, iyi güneş alabilen yelerde doğu-batı yada kuzey-güney doğrultusunda kurulurlar. Ancak sera içinde oluşturulacak tava, yastık sıra yada hendeğe dikim söz konusu olduğunca bunların doğrultularının kuzey-güney olması sağlanmalıdır.
b) Tek yada çift eğilimli seralar : Güney bakarlı kapı yada teras duvarlarının önünde ve duvara yaslanmış olarak oluşturulan tek eğilimli seralar genellikle iç mekan bitkilerinin yetiştirilmesi ve bahçe çiçeklerinin üretimi amacı ile kullanılır. Yanında kurulduğu yapının gereksinmeleri doğrultusunda planlanır. Isı ihtiyacı yapının kalorifer tesisatında karşılanır. Yapıdan ve dışarıdan giriş olanakları sağlanır. Yapıların Güney yönüne yerleştirilmiş olmaları ve güneş ışınlarını doğrudan almaları nedeni ile oldukça iyi ısınan ve iyi güneşlenen üretim yapılarıdır. İç donanım ihtiyaca göre geliştirilir.
Çift çatılı basit seralar, üretim tezgahlarının bulunduğu seviyeye kadar toprağa gömülü yada duvarla kapatılmış genellikle iki tezgahtan ibaret (320 cm. genişlikte) cam örtülü basit yapılardır. İskelet dolu profil yada ahşap olabilir. Isıtmaları soba tezgah altı duman boruları yada tezgah altına yerleştirilmiş kalorifer boruları ile sağlanır. Bu sistemde toprağın ve havanın birlikte ısıtılması sağlanmış olur. genellikle çift eğilimli, çift tezgahlı bu seralar; çelik köklendirme iç mekan bitkilerinin büyütülmesi ve kesme çiçek üretiminde kullanılır. Kış aylarında Sardunya ve diğer yazlık çiçeklerin fidelerinin üretim amacı ile de değerlendirilir.
c) Blokseralar : Bunlar plastik örtülü yada plastik levha ve camla kaplanmış bireysel seraların yan yana eklenmesi ile elde edilmiş büyük üretim hacimleridir. Ara duvarların ve ayırıcı perdelerin olmayışı, tüm sera alanının kullanımına ve toprağın makine ile işlenmesine olanak sağlanmaktadır. Tüm alanın tarla benzeri işlenmesi ve tüm alanda kesme çiçek yada turfanda sebze üretiminin sağlandığı kapalı mekanlardır.
Yerleşim sistemlerin oluşumu alan kullanımı ve işletme ekonomisi yönünden değerlendirilerek kullanılan ve ekonomik bir üretim işletmesi için gerekli tesislerdir. Planlama, yapım ve işletilmelerinde uzman elemanlara gereksinme duyan bir işletme biçimidir.
4. ÖRTÜ ALTI ÜRETİMİNDE YAN TESİSLER
üretim yapılarına bağlı yada onların çok yakınında amaçlanan üretim biçimine göre alanları ve kapladıkları hacimleri değişen, özellikli yapılardır. Tek çatı altında yada birbirine bağlı olarak bulunurlar. İşletmenin kapasitesine ve yerleşim planına göre bulundurulabilecek yan tesisler şöylece sıralanabilir.
a) Gübrelik, ompost ve oprakdeposu : İşletmenin üretim kapasitesine bağlı olarak mutlak bulunması gerekli tesislerden birisidir. Çalışma kolaylığı sağlaması, yağışlan ve güneş etkisi ile bozulma ve yıkanmanın engellenmesi, düzenli ve sürekli takviyenin sağlanabilmesi için üzerinin kapalı, ayırıcı duvarların (perdelerin) yapılmış, zeminin beton kaplı ve çalışma kolaylığı sağlayıcı formda oluşturulması gerekli olacaktır.
Yığma, aktarma ve toplama işlemleri ile parçalama ve karışımın hazırlanması amacı ile depolanan malzemenin (toprak, torf, perlit, kum, yaprak çürüntüsü ve gübre) alınması ve taşınmasında iş kolaylaştırıcı düzen ve gereç kullanımının sağlanması yada sabit sistemlerin kurulup otomatik işler duruma getirilmesi gibi kapasite artımı sağlanmış olacaktır.
Gübre, yaprak çürüntüsü (kompost) ve torf gibi olgunlaştırılıp parçalanması gereken malzemenin daha geniş alanlarda depolanması yada depolama alanına başka bir yerde olgunlaştırılmış malzemenin getirilmesi gerekir.
Toprak, kum, volkan tüfü, styromul ve perlit gibi malzemenin, kolaylıkla karışım hazırlayıcı düzene aktarımı sağlanacak biçimde depolanmasında yarar vardır. Styromul ve perlit orijinal torbaları ile saklanmalıdır.
b) Karışım Hazırlama ve Sterlizasyon Ünitesi : Depolanan malzemenin, işletmede ihtiyaç duyulan karışım reçetesi ve miktarına bağlı olarak hazırlanması ve içerisinde bulunabilecek hastalık yapıcı canlıların yok edilmesiyle işlem gerçekleştirilir. Karıştırma ve sterlizasyon işlemlerinin büyük işletmelerde otomatik düzen ve sistemlerle gerçekleştirilmesi istenir.
Karıştırma ve parçalama işlemleri, hızla dönen palet ve elekten oluşan basit makine ve düzenler aracılığı ile yapılır. Küçük işletmeler için bu makinelerin düşük kapasiteli olanları seçilebilir yada elle yapılabilir.
Sterlizasyon işlemi ise buhar, alttan ısıtma yada kimyasal maddeler kullanılarak yapılır. En uygun sistem buharla işleyenlerdir.
c) Dolum ve Dikim Bölümü : Süs bitkisi tohumlarının ekileceği yada köklü çeliklerinin dikileceği kasa, saksı, torba ve özel kapların; hazırlanan harç karışımı ile doldurulup, fidelerin dikilip-tohumların ekildiği kapalı bir mekandır. İşletmenin kapasitesine ve kullanılan kapların özellik ve niteliklerine göre özel makine ve ekipman yardımı ile dolum ve dikim işlemleri yürütülür. Otomatik, yarı otomatik yada işlemlerin el aletleri ile yapımı, işletmenin üretim amacı ve kapasitesi ile yakından ilgilidir.
d) Sundurma : İşletmede kullanılan iş makineleri ile bunların alet ve ekipmanları, saksı, kasa, sulama sistemleri vb. gibi dışarıda depolanabilecek malzemelerin korunduğu çetı altıdır. Yanları açık yada bir tarafı kapalı olabilir. Müstakil yada ana yapının çatı uzantısı olabilir. Giriş ve çıkış kolaylığı sağlaması bakımından yola yakın düşünülmelidir.
e) Soğuk Depo ve Paketleme Bölümü : Tohum, çelik, fide çöğür, kesme çiçekler ile soğanlı ve yumrulu bitkilerin soğuklanma ihtiyaçlarının karşılandığı, indirilen soğutulabilen (ısısı ayarlanabilen) bölümlere ayrılmış kapalı mekanlardır. Depolanan malzemenin isteklerine uygun bölümlerin bulunması istenen ve beklenen bir gelişmedir.
Depolanmış olan malzemenin satışa sunulurken paketlenip ambalajlanması, bu mekanda sağlanır. Paketleme ve depolama malzemesi yine bu mekanda sağlanır. Paketleme ve depolama malzemesi yine bu mekanda saklanır. Ayrıca depolama öncesi işlemlerin yapıldığı bir mekandır.
Alanı ve depolama bölümlerinin miktarı, işletmenin kapasitesi ve yapılan çalışmaların niteliğine göre belirlenmelidir.
f) Yağmur ve Kullanma Suyu Depoları : Özellikle saksı bitkileri ile kesme çiçek üretiminde kireçsiz temiz ve ortam ısısına uyarlanmış kullanma suyuna ihtiyaç vardır. Yeterli suyun sağlanamadığı yerlerde, süs bitkileri üretiminden söz edilemeyeceği doğaldır.
g) Gölge Evi (Lathause) : Saksı bitkilerinin, özellikle yaz sıcaklarının fazla ve ışık şiddetinin çok yüksek olduğu yerlerde korunup bakılmaları amacı ile yapılır. Genellikle %50 gölgeleme yeterlidir. Geçici yada sabit gölgelenmiş mekanların oluşumu bulunulan bölgenin ekolojik koşullarına göre ayarlanır. İç mekan bitkilerinin bir bölümü ve gölge seven bitkilerin tümü yaz boyunca gölge evlerinde bulundurulurlar.
Kış yada dolu zararlanmalarına karşı korunmak amacı ile kesme çiçek ve iç mekan bitkileri içer ağ kullanımı bu kapsam içinde düşünülebilir.
Kısa gün bitkilerinde karartma işlemi geçici olarak uygulanan bir örtüleme biçimi olarak krizantemlerin erken çiçeklenmelerinde yararlanılır.
h) Saksı yada Değişik Kaplar İçine Dikilmiş Odunsu Bitkilerin Depolanması : Köklenmiş çeliklerin birinci kap değiştirmeden sonraki dönemde gelişmelerinin sağlanması ve satış için bekletildiği alanlardır. Otlanmayı önlemek üzere tabana plastik örtü serilerek üzerine kum döşenmiş yastıklara uygun aralıklarla yerleştirilen bitkilerin sulamaları yağmurlama olarak yapılır.
Yağmurlama sistemi sıvı gübreleme tankı ile bağlanarak belirli aralıklarla gübrelemeleri sağlanır. Gelişme durumuna bağlı olarak aralıkların ayarlanması büyüme mevsimi içerisinde birkaç kez yapılabilir. Yaz aylarında depolama bitkilerin satışa sunulması halinde diğer bitkilerin boşalan alanlara genişletilmesi sağlanabilir.
İşletmenin üretim konusuna kapasitesine ve çalışılan bölgenin koşullarına göre farklı nitelik ve hacimdeki kapalı mekanlara gereksinme duyulabilir. Bunlar : Araştırma laboratuarı, idare ve büro birimleri, çalışanların sosyal ve dinlenme gereksinmeleri için alanlar ile konut alanlarının esas yapılar yakınında yer alması gerekebilir.
Üretim işletmesinin proje ve uygulama çalışmalarını da yürütmesi durumu ayrıca değerlendirmeye alınması ve planlamada bu amaca uygun gelişme ve tesis gereksinmelerinin karşılanması gerekecektir.
İşletme içi ulaşım ağının her zaman kullanılabilir durumda olması ve yeterli miktarda park yerinin bulunması, gerekebilecek durumlarda büyük araçların alana girişi ve dönüşleri için yer ayrılmalıdır.
SERA İÇİ DONANIMLAR VE ÜRETİM ORTAMI HAZIRLIĞI
Seralar tüm yıl boyu üretimi gerçekleştirmek için örtü altında uygun yetiştirme ortamı koşullarını hazırlayan tarımsal yapılar olarak niteleyebileceğimiz bu kompleks tesislerin iskelet ve örtü malzemeleri yanında üretim ortamı ve gerekli koşulların sağlanabilmesi için sera içi donanımlarının oluşturulması ve üretim ortamlarının hazırlanması zorunludur.
a) Üretim Ortamları ve Kaplar : Sera içi üretim programı doğrultusunda, farklı üretim aşamalarında ekim ve dikim için kullanılan tezgah ve kaplarda büyük değişiklikler olduğu gibi bunlar içersine konulan harçlarda da büyük farklılıklar ortaya çıkacaktır. Sera tabanı üretim alanı olarak kullanıldığında (plastik seralarda ve bazı kombine seralarda kesme çiçek ve sebze üretiminde) mevcut toprak yada nitelikleri düzeltilmiş ilave besin maddeleri ve organik madde katkılarıyla fiziksel özellikleri yetiştirecek bitkinin isteklerine uygun olarak ayarlanmış toprak yüzeyi sterilize edildikten sonra işlenir. Üretim aracı doğrultusunda yastık, tava yada karık biçiminde yüzey şekillendirilerek dikime hazırlanır. Tüm alanda tek bitkiden oluşacak sıra dikimlerde toprak yüzünün sadece düzeltilerek makine yada elle dikimin yapılması sağlanır. Kesme çiçekçilik amacı ile kullanılacak seralarda bazı özel üretim ortamlarının hazırlanması zorunludur. Gül, Karanfil, Krizantem, Gerbera gibi kesme çiçek türleri için hendek adı verilen özel üretim yataklarının hazırlanması, kaliteli ve standart ürün elde edilen sonuçlara göre en sağlıklı ve düzenli üretim tabandan izole edilmiş ortamlarda gerçekleştirilebilmektedir. Kesme çiçek saksılı bitkiler ve çelik köklendirme amacı ile kullanılan izole edilmiş ikinci önemli üretim yastığı tipi tezgahlardır.
Hendekler toprak yüzünden (üretilecek malzemenin niteliğine, kullanılacak yapı malzemesinin özelliğine ve üretimdeki devamlılığa bağlı olarak) bir miktar (5-50 cm.) yüksekte yada ara yolları seviyesinde doldurulacak biçimde düzenlenir. Genişlikleri seranın boyutlarına sulama ve aydınlatma tipine ve üretilecek bitkinin isteklerine bağlı olarak 100-120 cm. tutulur. Ara yollarda ise 40-50 cm.lik genişlik yeterli olacaktır. Hendek içleri 40 mikron kalınlıktaki polietilen branda ile kaplanır. Hendek içleri üretilecek bitkinin istekleri doğrultusunda uygun bir karışımla (sterilize edilmiş) doldurulur. Çeşitli tipleri ve boyutları ekli şekillerde gösterilmiştir.
Tezgahlar hendeklerin anlatılan özelliklerine ek olarak ayakta çalışma olanağı sağlamaları ile işçilikte ve farklı amaçlarla kullanımda büyük olanaklar ortaya koyarlar. Genellikle çelik köklendirme, saksı bitkilerinin yetiştirilmesi ve kesme çiçekçilikte kullanılabilir. Yapımında kullanılan malzeme, boyutlar ve içlerinde kullanılan harç karışımları değişkendir.
Çelik köklendirme ortamı olarak; perlit, kayın yaprağı çürüntüsü, yıkanmış dere kumu ve bunların farklı oranlardaki karışımları kullanılır.
Tohum ekilecek tepsi yada kasalarda ise özel tohum harcı, tohumun büyüklüğüne ve eldeki malzemelere göre ayarlanır. Genellikle eşit oranlardaki kum, gübre ve torf karışımı (elenmiş olarak) uygun olacaktır.
Saksı harcı yada hendek ve tezgahların doldurulması için gerekli olan harçlar için farklı reçeteler uygulanabilir.
· Köklenmiş çeliklerin dikileceği kaplar için:.
1 kısım Bahçe toprağı
1 kısım Kum
1 kısım Yanmış ahır gübresi
1 / 2 kısım Yaprak çürüntüsü
1 / 2 kısım Perlit
· Saksı Bitkileri için:
1 kısım Bahçe toprağı
1 kısım Killi toprak
1 kısım Kum
1 / 2 kısım Ahır gübresi
1 / 2 kısım Kompost
1 / 2 kısım Perlit
· Azelia, Poinsetia, Ortanca, Afrika Menekşesi, Cyclamen gibi asit toprak isteyen saksı bitkileri için:
1 kısım Orman toprağı
1 kısım Kum
1 kısım Kayın yaprağı çür.
1 kısım Yanmış ahır gübresi
1 / 2 kısım Perlit
Bu karışımlar içerisine gereli N-P-K ve mikroelementlerin karıştırılıp buharla sterilize edilmesi ile harç hazırlanmış olacaktır.
b) Aydınlatma : Doğal ışık kaynağı güneştir. Güneş ışınlarından, özellikle kış aylarında en yüksek yararlanmayı sağlamak için sera içinde ışık dağılımının eşit olması gerekir. Bu bakımdan seraların ve sera içi yatak ve tezgahların yönlendirilmesi önem taşır. Genelde seraların Doğu-Batı, bitki seralarının ise Kuzey-Güney doğrultusunda yerleştirilmeleri bitkilerin eşit miktarlarda ışıklanmalarında etkili olur. Kış ve Yaz aylarında seraların güneşlenme durumları yönlendirme ile doğrudan ilişkilidir. Seralarda kesme çiçek üretiminin ekonomik bakımdan önem taşıdığı kış aylarında Doğu-Batı yönünde yerleştirilen seraların büyük avantaj sağlayacağı gözden ırak tutulmamalıdır. Sera hangi yönde olursa olsun bitki sıralarının Kuzey-Güney doğrultusunda yerleştirilmeleri zorunludur. Çeşitli bitkilerin ışığa gereksinimleri farklı olduğu gibi, aynı bitkinin farklı gelişme dönemlerinde ışıklanma ihtiyaçları da büyük farklılık gösterir. Bitkilerin gelişme dönemindeki gün uzunluğuna gösterdikleri tepkiye fotoperiyodizm denir. Fotoperiyodiste gösteren bitkilerin kesme çiçekçilikte kullanımlarında karartma ve ilave ışıklandırma ile istenilen dönemde çiçek elde etme olanağı sağlanır.
Krizantem, poinsetia, karanfil vb. gibi ışığa duyarlı bitkilerin üretiminde özellikle kış aylarında ilave ışık gereksinmeleri akkor lamba, cıva buharlı ampul yada floresant tüpler yardımı ile istenilen miktarda sağlanır.
c) Isıtma : Doğal sıcaklık kaynağı güneştir. Güneş ışınlarının seraya geliş açısına bağlı olarak sera içi sıcaklığında da değişiklik görülür. Güneş ışınlarının 90o lik bir açı ile gelmesi halinde %10 kayıp olurken geliş açısının 20o ye inmesi halinde kayıp oranı %32 ye çıkar. Doğal enerji kaynağı olan güneşten gelen ısı ışınlarının bir bölümü sera camı tarafından yansıtılır ve tutulur. Sera içine geçen ışınlar bitki yüzeyinde ve toprak tarafından tutularak ortamın ısınması sağlanır. Bitkiler gelişmeleri için gerekli optimum sıcaklık istekleri bakımından gruplandırılabilir. Bu nedenle aynı sera ortamı içersinde farklı bitki gruplarının bulundurulması yerine aynı gruptaki bitkilerin kullanımında başarı oranı yükselecektir. Bitkilerin gün içersindeki sıcaklık istekleri de büyük farklılık göstermektedir. Sera içi sıcaklığı ışık intensitesi ve nem oranıyla yakından ilgilidir. Düşük ışık intensitesi ve düşük sıcaklık buna karşılık yakından ilgilidir. Düşük ışık intensitesi -yüksek ısı ilişkisi kurulmalıdır. Örneğin, gece düşük sıcaklık gündüz ise yüksek ışık intensitesi yada tersi bitkilerde bazı olumsuz gelişmelere neden olur. Örneğin, karanfillerde çiçeklenme devresi için en uygun sıcaklık kış aylarında gündüz 10-15 oC gece ise 7-10 oC dir. Sera içinde bitki türüne bağlı olarak değişen sıcaklık isteklerinin karşılanmasında dış ve iç mekan arasındaki sıcaklık farklılığı rol oynar. Dış sıcaklığın yüksek olması halinde soğutma iç sıcaklığın dış sıcaklığa bağlı olarak düşmesi halinde ise ısıtma ihtiyacı ortaya çıkar.
Ülkemizde ekonomik bir kesme çiçek üretim işletmesi yada saksı çiçekleri üretiminin sağlanabilmesi için hava sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında örtü altı üretiminin sağlanmasıyla mümkündür. Bu nedenle kış mevsiminde kaliteli ve bol ürün alabilmek için ısıtma sisteminin etkin bir şekilde düzenli olarak çalıştırılmasında zorunluluk vardır. Genel olarak ülkemiz seralarında çoğunlukla soba ile ısıtma daha doğrusu Güney illerimiz için ısının 0'ın altına düştüğü donlu günlerde koruma amacı ile yapılmakla birlikte bu yöntemin sağlıklı kaliteli ve standart bir üretim için uygun olmadığı bilinmelidir. Kesme çiçek üretim ünitelerinin ekonomik büyüklüğünü en az 2000 m2 olarak kabul edersek iki tür ısıtma sisteminden söz edebiliriz.
· Özellikle küçük işletmeler için önerilen SICAK HAVA ÜFLEMELİ;
· Üç dekardan daha büyük işletmeler için merkezi kaloriferli ısıtma sistemi uygulanabilir.
Sıcak su ve buhar borulu kalorifer ile ısıtma sistemi; sıcaklığı 90-130 oC olan sıcak su ile çalışır. Sera içersine yerleştirilen ısıtma borularından geçen sıcak su veya su buharı yardımı ile ısıtma sağlanır. Bu borular sera içersine:
· Yan duvarlara ve çatı mahyası yüksekliğine,
· Tezgahlar altına,
· Bitki yatakları üzerine,
· Bitki sıraları arasına olmak üzere dört şekilde, yerleştirilebilir.
Sıcak hava ile ısıtma merkezi ısıtma sistemine bağlı borular yada her ünite için konulan ısıtıcılar üzerine yerleştirilen borulardan yararlanarak sera içine sıcak havanın üflenmesi ile sağlanır. Bu sistemde:
· Konvektörlerle,
· Çatıya yerleştirilen üfleyicilerle,
· Yanlara yerleştirilen üfleyicilerle,
· Üfleyiciye bağlanmış ve sera boyunca uzatılmış delikli plastik hortumlarla sağlanır.
d) Havalandırma : Seralarda havalandırma sera için havasının sıcaklığındaki yükselmelerin önlenmesi, sera nispi neminin kontrol altında tutulması, fotosentez ile üretilecek besin maddeleri için bitkilere gerekli CO2 sağlamak amacı ile yapılır. Sera havalandırması ile sağlam temiz havanın toprak yüzeyindeki hareketi, toprak ve hava arasındaki gaz alışverişini arttırarak toprak içerisindeki sirkülasyonu arttırır.
Hava nispi neminin yüksek oluşu ve iç sıcaklığı düşmesi sonucu su buharının yapraklar üzerinde ve altlarında yoğunlaşması sonucu gelişebilecek mantari hastalıkların önlenmesi iyi bir havalandırma sistemi ile sağlanır. Bu nedenle kaçınılmaz bir zorunluluktur. Seralarda havalandırma sistemi olarak doğal ve zorunlu olmak üzere iki yolla sağlanır.
Doğal havalandırma sera içi havasının sera dışı havası ile sera kapakları yardımıyla ve doğal olarak yer değiştirilmesiyle sağlanır. Doğal havalandırma hareketinde: Sera iç ve dış sıcaklıkları arasındaki farklılık, sera içi nemi ve rüzgarlar etkili olur.
Sıcaklık farkının azaldığı, rüzgar hareketinin durduğu dönemlerde zorunlu havalandırma vantilatör ve üfleyiciler tarafından sağlanır.
e) Sulama : Bitkilerin büyümeleri için gerekli olan maddelerden biride sudur. Sera kurulacak alanda yıllık 850 ton / da. kaliteli sulama suyunun bulunması zorunluluğu başta hesaba katılmalıdır. Sulama suyuna duyulan gereksinme; üretim aşamasına, bitki çeşidine ve gelişme dönemine bağlı olarak büyük değişiklik gösterir. Su ihtiyacının karşılanmasında da üretim aşaması ve bitki çeşidi dikkate alınarak uygun olacak sulama sistemi uygulanır.
Çelik köklendirme ve fide yetiştirme tezgahlarında sisleme uygulaması kalite ve verim artışında etken olacaktır. Otomatik olarak çalışan bu sistemlerde, filtre edilip ortam sıcaklığına getirilmiş sulama suyu, mist başlıklarından toz halinde bitkilerin üzerine pulverize edilir. Ortamın sıcaklığı ve nispi nem oranı sürekli kontrol altında tutulur. Sistemin çalıştırılması elektronik yaprak yada oda içerisine yerleştirilmiş higrometre yardımıyla selenoitvalf'in açılıp kapatılması ve hidrofordaki basınç yardımıyla suyun başlıklara gönderilmesi ile çalışır duruma gelir. Tezgah altlarına yerleştirilmiş ısıtma boruları toprak sıcaklığının 21 oC dolayında tutulmasını ve sürekli püskürtülen suyun yardımıyla da dikilen yeşil çeliklerde herhangi bir bozulma meydana gelmeden köklenmeleri sağlanır. Çeliklerin sistemde kalış süreleri köklenmediği bitkinin göstereceği tepkiye ve ortamda sağlanan optimum koşullara bağlıdır.
Kesme çiçek, saksı bitkileri ve dış mekanda kullandığımız ağaç ve çalı çeliklerinin farklı sulama sistemleri uygulanır. Bu sistemlerin tümünde ortak özellikler ve sistemin çalışması için gerekli ön koşullar benzerlik gösterir. Kireçsiz bor benzeri bitkiye zararlı kimyasal bileşikler içermeyen dinlendirilmiş bol suya gereksinme vardır. Sulama suyunun seradaki ortam sıcaklığına yakın düzeyde olması sistemlerin çalışabilmesi için gerekli su basıncının sağlanacağı pompa düzenlerinin, ana ve yan dağıtım boruların işletme planına uygun olarak sera içersine dağılımı, her bir leteralin kontrol altında tutulması için gerekli vanalar ve leteraller üzerinde sistemin özelliği gereği su dağıtımını sağlayacak başlık, yada dalama sulama düzenleri yer alır.
Sulama düzeni ile birlikte gübreleme ve ilaçlama fonksiyonlarının yerine getirilmesi amacı ile basınçlı pompa düzeni ile birlikte sisteme istenilen miktarda sıvı gübre yada ilacın karıştırılabileceği düzenler konulur. Sulamada sadece bitkinin kök bölgesindeki (toraktaki) nem miktarının arttırılması değil aynı zamanda hava nispi neminin de toprak nemi ve ortam sıcaklığı ile ilişkisi kurulup gelişim ve su miktarının ayarlanması yapılır.
Üretimde kullanıla materyalin cinsine (tohum-çelik), üretim amacıma (kesme çiçek, ağaç ve çalılar, salon ve sera çiçekleri) ve bölgesel koşulların sağladığı olanaklar ÜRETİM YAPILARI'nın tip ve detaylarında büyük değişikliklerin ortaya çıktığı görülür.
a) Tohumla Çoğaltmada Kullanılan Yapı ve Malzemeler
Tohumların elde edilmesi, ayrılması, kurutulması, embriyo dinlenmesi görülen bitki tohumlarında kontrollü depolarda katlama yapılabilmesi için örtü dışında bir yapısal komplekse gereksinme vardır. Bu yapı içerisinde depolama dışında, ayırma, mekanik ve kimyasal aşındırma, ilaçlama ve paketleme işlemlerinin yapılabileceği ünitelerin bulundurulması gerekir.
Tohumların katlaması sandıklar içerisinde yada plastik torbalarda yapılır. Ekim öncesi işlemler ve ekilebilmeleri için özel alet ve ekipman gerektirebilirler (mibzer, çizgi tırmığı, merdane, gölgeleme ve sulama tesisatı ile çapalama, otalama, gübreleme ve söküm aletleri).
Büyük tohumların (3-10 mm) ekimi açılan çizgilere elle yapılabiliri. Daha büyük tohumların ekimi, özel aletlerle açılan çukurlara olur. Dikimde sıra ve sıra üzeri mesafeleri, tohum büyüklüğü, büyüme hızı, ekolojik bölge koşulları ve toprak işlemede kullanılacak alet ve ekipmanların iş genişlikleri dikkate alınarak saptanır.
İlke olarak yerinde büyütülecek çöğürlerin elde edilmesinde tohumlar, tırmık yada merdane ile açılan çizgilere (sıra araları 10-70 cm) sıra üzeri mesafeleri 2,5 cm.den az olmamak üzere el yada mibzerle yapılır. Tohumlar, gübresi bol bir karışım ayda yanmış ve elenmiş ahır gübresi ile çizgileri dolduracak şekilde örtülür. Sık çıkan yerlerde gerekli seyreltmeler yapılarak, gerekli bakım işlemleri sürdürülür. Sonbaharda sökülen çöğrüler depolanarak kış içerisinde uygun zamanlarda kaba yada yeni yerlerine dikimleri sağlanır.
Yeni çıkan fide ve çöğürlerin kuvvetli bahar ve yaz güneşine karşı gölgelenerek korunmasında bazı türler bakımından gerek duyulabilir. İhtiyaca göre hasır,, kargı yada bezle örtüleme yapılabilir. Örtü malzemesinin yarı gölge sağlayacak bir malzemeden seçilmesi ve bitkinin gelişmesini engellemeyecek bir yükseklikte tutulması gerekir.
Küçük tohumlar genellikle çok yüzlek yada toprak yüzüne ekilirler. Bunların sürekli olarak nemli tutulmaları oldukça zordur. Sulamalarında alttan sızdırma yada çok ince sisleme biçiminde uygulama seçilir.
Nadide ve çok küçük tohumlar kasa yada geniş ağızlı saksılara ekilir. Üstleri kapatılamaz yada toz perlit gibi çok hafif bir malzeme örtülür. Tohumların kolay çimlenmesi ve nemin korunması için kapların üzerine cam yada plastik örtü konulmasında yarar vardır.
Tohumlar çimlenip iki-üç yaprak olunca, cam örtü açılarak, gelişmeleri sağlanır. Yeterli boya ulaşanların fincan saksılara, kasalara yada doğrudan üretim yastıklarına alınması sağlanır.
Mevsimlik ve perenial çiçek tohumlarında dikim zamanı ve yeri, amaca göre saptanır. Erkenci ve hassas çeşitlerin SICAK, orta dönemde ve dayanıklı olanların ise SOĞUK YASTIKLARA ekimleri sağlanır.
b) Süs Bitkilerinin Çelikle Çoğaltılmaları İçin Gerekli Tesisler
Süs ağaç ve çalılarına ait odun çelikleri kış aylarında kesilip demetlendikten sonra, soğukta katlamaya alınır. Katlama; 0 oC - 4 oC arasında sıcaklıkta tutulabilen depo ve mahsenlerde yada açıkta ve gölge bir yerde kum içersinde yapılır. Odun çeliklerinde ihtiyaç duyulan yapı sadece depo ve dikimlerinin yapıldığı yerlerde sulama için gerekli tesisattır.
Oysa, yeşil yaz ve kış çelikleri ile çoğaltmada, kolaylıkla köklenebilen bazı türler dışında, alttan ısıtmalı, sisleme ve şeffaf örtülü ÜRETİM YAPISINA GEREKSİNME duyulur. Basitten gelişkine bunlar;
1. SOĞUK YASTIKLARI
Isıtılmayan yere gömülü yada basit olarak etrafı tahta ile perdelenip içerisine tohum ekimi yada çelik dikimi için harç doldurulmuş, üzeri çerçevelere geçirilmiş cam, gerilmiş yada örtülmüş plastik örtü ile kapatılmış çok basit yapılardır. Sabit ayda yerleri değiştirilebilecek biçimde yapılabilir. Kuzey duvarları yüksek tutularak korunma ve daha iyi bir güneşlenme sağlanır. Geceleri ve soğuk günlerde plastik yada hasır ilave örtülerle koruma sağlanır.
Soğuk yastıklar ilkbaharda sebze ve çiçek fidelerinin yetiştirilmesi için kullanılır. Mayıs-Eylül aylarında süs ağaç ve çalılarının çeliklerinin köklendirilmesi amacı ile kullanılır. Ekim - Şubat aylarında ise ibreli çeliklerin köklendirilmesi amacı ile değerlendirilebilir. Isıtma olmadığından kolay köklenebilen türler üzerinde çalışılmalı yada yaz aylarında güneş enerjisinden yararlanılarak alttan ısıtma imkanı yaratılabilir.
2. SICAK YASTIKLAAR
Kalorifer, güneş enerjisi, jeotermal enerji yada taze ahır gübresinin yanması sırasında verdiği ısıdan yararlanılarak korunan ve üzerleri camlı çerçevelerle kapatılan tesislerdir. Genellikle tek taraflı batarya yada çift eğilimli çatıya sahip basit üretim yapılabilir. Çerçevelerin yapımında ahşap yada demir profil kullanılabilir. Çerçeve araları şeffaf plastik pranda (PVA, PVC örtü) özel çift katlı PVC levha yada cam kullanılır.
Sıcak yastıklar çelik köklendirme, fide yetiştirme, çiçekli saksı bitkilerinin üretimi, kesme çiçek yetiştiriciliği ve püskürtme düzeninin kurulması ve güneş enerjisinden yararlanılarak alttan ısıtma imkanlarının sağlanması zorunlu olacaktır.
Yapım ve işletme maliyetlerinin düşük olması yanında kullanım ve bakım kolaylığı nedeni ile aile işletmeleri için uygun bir sistemdir. Sadece süs bitkileri için değil sebze, meyve ve kesme çiçekçilik amaçları ile değerlendirilebilecek ve tüm yıl boyu kullanım olanağı sağlayacak tesislerdir.
Isıtma sisteminde yüzeydeki ısıtıcı boruların siyaha boyanması ile gündüz güneş enerjisinden de yararlanma olanakları sağlanabilir. Genellikle toprak altı ve yüzeyden geçen borular sıcak su ısıtma sistemi ile çalıştırılır. Buhar ısıtma sitemlerinin yakınında bulunan sıcak yastıklar çürük buharın kullanımı amacı ile değerlendirilebilir.
Jeotermal enerjiden yararlanmak üzere kurulan tesislerde eşanjör (ısıtma birimi) kurularak sistemde kireçlenme ve kalorifer sisteminin tıkanması önlenmiş olacaktır. Ayrıca otomatik çalışan devridaim sistemle istenilen ısının sağlanması mümkün olacaktır.
3. ÜRETİM SERALARI
Sıcak yastıkların geliştirilmiş yüksek ısı ve nem gereksinmesinin karşılandığı, kullanım amacı doğrultusunda ihtiyaç duyulan değişiklikler ve gelişmeler sağlanabilen tesislerdir. Örtü malzemesine göre PVC branda, PVC levha ve cam olabilir. İskelet ve çerçeveler ahşap profil boru ve dolu profiller ile alüminyum doğrama ile yapılabilir. Seraların birbirleri ile ilişkilerine göre bireysel yada blok seralar yapılır. Yapım teknolojisinin ve üretim programının gereği olarak minimum 320 cm., maksimum 15 m. ayak açıklığı olan seraların yapımı ve kullanımı mümkündür. Seralar üretim amaçlarına ve yapımlarında uygulanan teknolojiye göre :
a) Adaptasyon seraları tuneller ve geçici örtülemeler : İçinde mist tesisi bulunan yada elle kumandalı su püskürtme sistemleri kurulmuş plastik branda örtülü tesislerdir. Çelik köklendirme, kesme çiçek üretimi, saksı bitkilerinin geliştirilmesi, süs bitkileri köklü çeliklerinin kaba alındıktan sonra adaptasyonları için kullanılan yapılardır. Isıtmaları sıcak hava püskürtmeli sıcak su borulu yada buhar sistemli olabilir.
İskelet sistemleri inşaat demiri yada kıvrılmış su boruları ile sağlanabilir. Kaburga arası bağlantılarda ahşap çıta, lama demiri yada tel kullanılabilir. Üretim ortamı olarak doğrudan toprak yüzeyi kullanılabileceği gibi özel yapılmış tekne benzeri hendekler içersine sterilize edilmiş harç doldurularak kesme çiçek üretiminde yada perlit miktarı arttırılmış harç içersine süs bitkisi çelikleri dikilerek köklendirilmeleri sağlanabilir. Bu hendekler gül, karanfil, krizantem vb. gibi kesme çiçeklerin üretiminde özellikle Ege ve Akdeniz bölgeleri için ideal tesisler olarak görev yaparlar.
Havalandırma karşılıklı iki kapının zaman zaman açılması yada tepede oluşturulan bacalar yardımı ile sağlanır.
Tek tek yada bloklar halinde alanda yer verilebilir. Örtü yüzeylerinden toplanan suların, drenaj kanalları yardımıyla dışarı atılması yada özel havuzlarda toplanarak sulama suyu olarak kullanılması yararlıdır.
Genelde ilke olarak rüzgardan korunmuş, iyi güneş alabilen yelerde doğu-batı yada kuzey-güney doğrultusunda kurulurlar. Ancak sera içinde oluşturulacak tava, yastık sıra yada hendeğe dikim söz konusu olduğunca bunların doğrultularının kuzey-güney olması sağlanmalıdır.
b) Tek yada çift eğilimli seralar : Güney bakarlı kapı yada teras duvarlarının önünde ve duvara yaslanmış olarak oluşturulan tek eğilimli seralar genellikle iç mekan bitkilerinin yetiştirilmesi ve bahçe çiçeklerinin üretimi amacı ile kullanılır. Yanında kurulduğu yapının gereksinmeleri doğrultusunda planlanır. Isı ihtiyacı yapının kalorifer tesisatında karşılanır. Yapıdan ve dışarıdan giriş olanakları sağlanır. Yapıların Güney yönüne yerleştirilmiş olmaları ve güneş ışınlarını doğrudan almaları nedeni ile oldukça iyi ısınan ve iyi güneşlenen üretim yapılarıdır. İç donanım ihtiyaca göre geliştirilir.
Çift çatılı basit seralar, üretim tezgahlarının bulunduğu seviyeye kadar toprağa gömülü yada duvarla kapatılmış genellikle iki tezgahtan ibaret (320 cm. genişlikte) cam örtülü basit yapılardır. İskelet dolu profil yada ahşap olabilir. Isıtmaları soba tezgah altı duman boruları yada tezgah altına yerleştirilmiş kalorifer boruları ile sağlanır. Bu sistemde toprağın ve havanın birlikte ısıtılması sağlanmış olur. genellikle çift eğilimli, çift tezgahlı bu seralar; çelik köklendirme iç mekan bitkilerinin büyütülmesi ve kesme çiçek üretiminde kullanılır. Kış aylarında Sardunya ve diğer yazlık çiçeklerin fidelerinin üretim amacı ile de değerlendirilir.
c) Blokseralar : Bunlar plastik örtülü yada plastik levha ve camla kaplanmış bireysel seraların yan yana eklenmesi ile elde edilmiş büyük üretim hacimleridir. Ara duvarların ve ayırıcı perdelerin olmayışı, tüm sera alanının kullanımına ve toprağın makine ile işlenmesine olanak sağlanmaktadır. Tüm alanın tarla benzeri işlenmesi ve tüm alanda kesme çiçek yada turfanda sebze üretiminin sağlandığı kapalı mekanlardır.
Yerleşim sistemlerin oluşumu alan kullanımı ve işletme ekonomisi yönünden değerlendirilerek kullanılan ve ekonomik bir üretim işletmesi için gerekli tesislerdir. Planlama, yapım ve işletilmelerinde uzman elemanlara gereksinme duyan bir işletme biçimidir.
4. ÖRTÜ ALTI ÜRETİMİNDE YAN TESİSLER
üretim yapılarına bağlı yada onların çok yakınında amaçlanan üretim biçimine göre alanları ve kapladıkları hacimleri değişen, özellikli yapılardır. Tek çatı altında yada birbirine bağlı olarak bulunurlar. İşletmenin kapasitesine ve yerleşim planına göre bulundurulabilecek yan tesisler şöylece sıralanabilir.
a) Gübrelik, ompost ve oprakdeposu : İşletmenin üretim kapasitesine bağlı olarak mutlak bulunması gerekli tesislerden birisidir. Çalışma kolaylığı sağlaması, yağışlan ve güneş etkisi ile bozulma ve yıkanmanın engellenmesi, düzenli ve sürekli takviyenin sağlanabilmesi için üzerinin kapalı, ayırıcı duvarların (perdelerin) yapılmış, zeminin beton kaplı ve çalışma kolaylığı sağlayıcı formda oluşturulması gerekli olacaktır.
Yığma, aktarma ve toplama işlemleri ile parçalama ve karışımın hazırlanması amacı ile depolanan malzemenin (toprak, torf, perlit, kum, yaprak çürüntüsü ve gübre) alınması ve taşınmasında iş kolaylaştırıcı düzen ve gereç kullanımının sağlanması yada sabit sistemlerin kurulup otomatik işler duruma getirilmesi gibi kapasite artımı sağlanmış olacaktır.
Gübre, yaprak çürüntüsü (kompost) ve torf gibi olgunlaştırılıp parçalanması gereken malzemenin daha geniş alanlarda depolanması yada depolama alanına başka bir yerde olgunlaştırılmış malzemenin getirilmesi gerekir.
Toprak, kum, volkan tüfü, styromul ve perlit gibi malzemenin, kolaylıkla karışım hazırlayıcı düzene aktarımı sağlanacak biçimde depolanmasında yarar vardır. Styromul ve perlit orijinal torbaları ile saklanmalıdır.
b) Karışım Hazırlama ve Sterlizasyon Ünitesi : Depolanan malzemenin, işletmede ihtiyaç duyulan karışım reçetesi ve miktarına bağlı olarak hazırlanması ve içerisinde bulunabilecek hastalık yapıcı canlıların yok edilmesiyle işlem gerçekleştirilir. Karıştırma ve sterlizasyon işlemlerinin büyük işletmelerde otomatik düzen ve sistemlerle gerçekleştirilmesi istenir.
Karıştırma ve parçalama işlemleri, hızla dönen palet ve elekten oluşan basit makine ve düzenler aracılığı ile yapılır. Küçük işletmeler için bu makinelerin düşük kapasiteli olanları seçilebilir yada elle yapılabilir.
Sterlizasyon işlemi ise buhar, alttan ısıtma yada kimyasal maddeler kullanılarak yapılır. En uygun sistem buharla işleyenlerdir.
c) Dolum ve Dikim Bölümü : Süs bitkisi tohumlarının ekileceği yada köklü çeliklerinin dikileceği kasa, saksı, torba ve özel kapların; hazırlanan harç karışımı ile doldurulup, fidelerin dikilip-tohumların ekildiği kapalı bir mekandır. İşletmenin kapasitesine ve kullanılan kapların özellik ve niteliklerine göre özel makine ve ekipman yardımı ile dolum ve dikim işlemleri yürütülür. Otomatik, yarı otomatik yada işlemlerin el aletleri ile yapımı, işletmenin üretim amacı ve kapasitesi ile yakından ilgilidir.
d) Sundurma : İşletmede kullanılan iş makineleri ile bunların alet ve ekipmanları, saksı, kasa, sulama sistemleri vb. gibi dışarıda depolanabilecek malzemelerin korunduğu çetı altıdır. Yanları açık yada bir tarafı kapalı olabilir. Müstakil yada ana yapının çatı uzantısı olabilir. Giriş ve çıkış kolaylığı sağlaması bakımından yola yakın düşünülmelidir.
e) Soğuk Depo ve Paketleme Bölümü : Tohum, çelik, fide çöğür, kesme çiçekler ile soğanlı ve yumrulu bitkilerin soğuklanma ihtiyaçlarının karşılandığı, indirilen soğutulabilen (ısısı ayarlanabilen) bölümlere ayrılmış kapalı mekanlardır. Depolanan malzemenin isteklerine uygun bölümlerin bulunması istenen ve beklenen bir gelişmedir.
Depolanmış olan malzemenin satışa sunulurken paketlenip ambalajlanması, bu mekanda sağlanır. Paketleme ve depolama malzemesi yine bu mekanda sağlanır. Paketleme ve depolama malzemesi yine bu mekanda saklanır. Ayrıca depolama öncesi işlemlerin yapıldığı bir mekandır.
Alanı ve depolama bölümlerinin miktarı, işletmenin kapasitesi ve yapılan çalışmaların niteliğine göre belirlenmelidir.
f) Yağmur ve Kullanma Suyu Depoları : Özellikle saksı bitkileri ile kesme çiçek üretiminde kireçsiz temiz ve ortam ısısına uyarlanmış kullanma suyuna ihtiyaç vardır. Yeterli suyun sağlanamadığı yerlerde, süs bitkileri üretiminden söz edilemeyeceği doğaldır.
g) Gölge Evi (Lathause) : Saksı bitkilerinin, özellikle yaz sıcaklarının fazla ve ışık şiddetinin çok yüksek olduğu yerlerde korunup bakılmaları amacı ile yapılır. Genellikle %50 gölgeleme yeterlidir. Geçici yada sabit gölgelenmiş mekanların oluşumu bulunulan bölgenin ekolojik koşullarına göre ayarlanır. İç mekan bitkilerinin bir bölümü ve gölge seven bitkilerin tümü yaz boyunca gölge evlerinde bulundurulurlar.
Kış yada dolu zararlanmalarına karşı korunmak amacı ile kesme çiçek ve iç mekan bitkileri içer ağ kullanımı bu kapsam içinde düşünülebilir.
Kısa gün bitkilerinde karartma işlemi geçici olarak uygulanan bir örtüleme biçimi olarak krizantemlerin erken çiçeklenmelerinde yararlanılır.
h) Saksı yada Değişik Kaplar İçine Dikilmiş Odunsu Bitkilerin Depolanması : Köklenmiş çeliklerin birinci kap değiştirmeden sonraki dönemde gelişmelerinin sağlanması ve satış için bekletildiği alanlardır. Otlanmayı önlemek üzere tabana plastik örtü serilerek üzerine kum döşenmiş yastıklara uygun aralıklarla yerleştirilen bitkilerin sulamaları yağmurlama olarak yapılır.
Yağmurlama sistemi sıvı gübreleme tankı ile bağlanarak belirli aralıklarla gübrelemeleri sağlanır. Gelişme durumuna bağlı olarak aralıkların ayarlanması büyüme mevsimi içerisinde birkaç kez yapılabilir. Yaz aylarında depolama bitkilerin satışa sunulması halinde diğer bitkilerin boşalan alanlara genişletilmesi sağlanabilir.
İşletmenin üretim konusuna kapasitesine ve çalışılan bölgenin koşullarına göre farklı nitelik ve hacimdeki kapalı mekanlara gereksinme duyulabilir. Bunlar : Araştırma laboratuarı, idare ve büro birimleri, çalışanların sosyal ve dinlenme gereksinmeleri için alanlar ile konut alanlarının esas yapılar yakınında yer alması gerekebilir.
Üretim işletmesinin proje ve uygulama çalışmalarını da yürütmesi durumu ayrıca değerlendirmeye alınması ve planlamada bu amaca uygun gelişme ve tesis gereksinmelerinin karşılanması gerekecektir.
İşletme içi ulaşım ağının her zaman kullanılabilir durumda olması ve yeterli miktarda park yerinin bulunması, gerekebilecek durumlarda büyük araçların alana girişi ve dönüşleri için yer ayrılmalıdır.
SERA İÇİ DONANIMLAR VE ÜRETİM ORTAMI HAZIRLIĞI
Seralar tüm yıl boyu üretimi gerçekleştirmek için örtü altında uygun yetiştirme ortamı koşullarını hazırlayan tarımsal yapılar olarak niteleyebileceğimiz bu kompleks tesislerin iskelet ve örtü malzemeleri yanında üretim ortamı ve gerekli koşulların sağlanabilmesi için sera içi donanımlarının oluşturulması ve üretim ortamlarının hazırlanması zorunludur.
a) Üretim Ortamları ve Kaplar : Sera içi üretim programı doğrultusunda, farklı üretim aşamalarında ekim ve dikim için kullanılan tezgah ve kaplarda büyük değişiklikler olduğu gibi bunlar içersine konulan harçlarda da büyük farklılıklar ortaya çıkacaktır. Sera tabanı üretim alanı olarak kullanıldığında (plastik seralarda ve bazı kombine seralarda kesme çiçek ve sebze üretiminde) mevcut toprak yada nitelikleri düzeltilmiş ilave besin maddeleri ve organik madde katkılarıyla fiziksel özellikleri yetiştirecek bitkinin isteklerine uygun olarak ayarlanmış toprak yüzeyi sterilize edildikten sonra işlenir. Üretim aracı doğrultusunda yastık, tava yada karık biçiminde yüzey şekillendirilerek dikime hazırlanır. Tüm alanda tek bitkiden oluşacak sıra dikimlerde toprak yüzünün sadece düzeltilerek makine yada elle dikimin yapılması sağlanır. Kesme çiçekçilik amacı ile kullanılacak seralarda bazı özel üretim ortamlarının hazırlanması zorunludur. Gül, Karanfil, Krizantem, Gerbera gibi kesme çiçek türleri için hendek adı verilen özel üretim yataklarının hazırlanması, kaliteli ve standart ürün elde edilen sonuçlara göre en sağlıklı ve düzenli üretim tabandan izole edilmiş ortamlarda gerçekleştirilebilmektedir. Kesme çiçek saksılı bitkiler ve çelik köklendirme amacı ile kullanılan izole edilmiş ikinci önemli üretim yastığı tipi tezgahlardır.
Hendekler toprak yüzünden (üretilecek malzemenin niteliğine, kullanılacak yapı malzemesinin özelliğine ve üretimdeki devamlılığa bağlı olarak) bir miktar (5-50 cm.) yüksekte yada ara yolları seviyesinde doldurulacak biçimde düzenlenir. Genişlikleri seranın boyutlarına sulama ve aydınlatma tipine ve üretilecek bitkinin isteklerine bağlı olarak 100-120 cm. tutulur. Ara yollarda ise 40-50 cm.lik genişlik yeterli olacaktır. Hendek içleri 40 mikron kalınlıktaki polietilen branda ile kaplanır. Hendek içleri üretilecek bitkinin istekleri doğrultusunda uygun bir karışımla (sterilize edilmiş) doldurulur. Çeşitli tipleri ve boyutları ekli şekillerde gösterilmiştir.
Tezgahlar hendeklerin anlatılan özelliklerine ek olarak ayakta çalışma olanağı sağlamaları ile işçilikte ve farklı amaçlarla kullanımda büyük olanaklar ortaya koyarlar. Genellikle çelik köklendirme, saksı bitkilerinin yetiştirilmesi ve kesme çiçekçilikte kullanılabilir. Yapımında kullanılan malzeme, boyutlar ve içlerinde kullanılan harç karışımları değişkendir.
Çelik köklendirme ortamı olarak; perlit, kayın yaprağı çürüntüsü, yıkanmış dere kumu ve bunların farklı oranlardaki karışımları kullanılır.
Tohum ekilecek tepsi yada kasalarda ise özel tohum harcı, tohumun büyüklüğüne ve eldeki malzemelere göre ayarlanır. Genellikle eşit oranlardaki kum, gübre ve torf karışımı (elenmiş olarak) uygun olacaktır.
Saksı harcı yada hendek ve tezgahların doldurulması için gerekli olan harçlar için farklı reçeteler uygulanabilir.
· Köklenmiş çeliklerin dikileceği kaplar için:.
1 kısım Bahçe toprağı
1 kısım Kum
1 kısım Yanmış ahır gübresi
1 / 2 kısım Yaprak çürüntüsü
1 / 2 kısım Perlit
· Saksı Bitkileri için:
1 kısım Bahçe toprağı
1 kısım Killi toprak
1 kısım Kum
1 / 2 kısım Ahır gübresi
1 / 2 kısım Kompost
1 / 2 kısım Perlit
· Azelia, Poinsetia, Ortanca, Afrika Menekşesi, Cyclamen gibi asit toprak isteyen saksı bitkileri için:
1 kısım Orman toprağı
1 kısım Kum
1 kısım Kayın yaprağı çür.
1 kısım Yanmış ahır gübresi
1 / 2 kısım Perlit
Bu karışımlar içerisine gereli N-P-K ve mikroelementlerin karıştırılıp buharla sterilize edilmesi ile harç hazırlanmış olacaktır.
b) Aydınlatma : Doğal ışık kaynağı güneştir. Güneş ışınlarından, özellikle kış aylarında en yüksek yararlanmayı sağlamak için sera içinde ışık dağılımının eşit olması gerekir. Bu bakımdan seraların ve sera içi yatak ve tezgahların yönlendirilmesi önem taşır. Genelde seraların Doğu-Batı, bitki seralarının ise Kuzey-Güney doğrultusunda yerleştirilmeleri bitkilerin eşit miktarlarda ışıklanmalarında etkili olur. Kış ve Yaz aylarında seraların güneşlenme durumları yönlendirme ile doğrudan ilişkilidir. Seralarda kesme çiçek üretiminin ekonomik bakımdan önem taşıdığı kış aylarında Doğu-Batı yönünde yerleştirilen seraların büyük avantaj sağlayacağı gözden ırak tutulmamalıdır. Sera hangi yönde olursa olsun bitki sıralarının Kuzey-Güney doğrultusunda yerleştirilmeleri zorunludur. Çeşitli bitkilerin ışığa gereksinimleri farklı olduğu gibi, aynı bitkinin farklı gelişme dönemlerinde ışıklanma ihtiyaçları da büyük farklılık gösterir. Bitkilerin gelişme dönemindeki gün uzunluğuna gösterdikleri tepkiye fotoperiyodizm denir. Fotoperiyodiste gösteren bitkilerin kesme çiçekçilikte kullanımlarında karartma ve ilave ışıklandırma ile istenilen dönemde çiçek elde etme olanağı sağlanır.
Krizantem, poinsetia, karanfil vb. gibi ışığa duyarlı bitkilerin üretiminde özellikle kış aylarında ilave ışık gereksinmeleri akkor lamba, cıva buharlı ampul yada floresant tüpler yardımı ile istenilen miktarda sağlanır.
c) Isıtma : Doğal sıcaklık kaynağı güneştir. Güneş ışınlarının seraya geliş açısına bağlı olarak sera içi sıcaklığında da değişiklik görülür. Güneş ışınlarının 90o lik bir açı ile gelmesi halinde %10 kayıp olurken geliş açısının 20o ye inmesi halinde kayıp oranı %32 ye çıkar. Doğal enerji kaynağı olan güneşten gelen ısı ışınlarının bir bölümü sera camı tarafından yansıtılır ve tutulur. Sera içine geçen ışınlar bitki yüzeyinde ve toprak tarafından tutularak ortamın ısınması sağlanır. Bitkiler gelişmeleri için gerekli optimum sıcaklık istekleri bakımından gruplandırılabilir. Bu nedenle aynı sera ortamı içersinde farklı bitki gruplarının bulundurulması yerine aynı gruptaki bitkilerin kullanımında başarı oranı yükselecektir. Bitkilerin gün içersindeki sıcaklık istekleri de büyük farklılık göstermektedir. Sera içi sıcaklığı ışık intensitesi ve nem oranıyla yakından ilgilidir. Düşük ışık intensitesi ve düşük sıcaklık buna karşılık yakından ilgilidir. Düşük ışık intensitesi -yüksek ısı ilişkisi kurulmalıdır. Örneğin, gece düşük sıcaklık gündüz ise yüksek ışık intensitesi yada tersi bitkilerde bazı olumsuz gelişmelere neden olur. Örneğin, karanfillerde çiçeklenme devresi için en uygun sıcaklık kış aylarında gündüz 10-15 oC gece ise 7-10 oC dir. Sera içinde bitki türüne bağlı olarak değişen sıcaklık isteklerinin karşılanmasında dış ve iç mekan arasındaki sıcaklık farklılığı rol oynar. Dış sıcaklığın yüksek olması halinde soğutma iç sıcaklığın dış sıcaklığa bağlı olarak düşmesi halinde ise ısıtma ihtiyacı ortaya çıkar.
Ülkemizde ekonomik bir kesme çiçek üretim işletmesi yada saksı çiçekleri üretiminin sağlanabilmesi için hava sıcaklığının düşük olduğu kış aylarında örtü altı üretiminin sağlanmasıyla mümkündür. Bu nedenle kış mevsiminde kaliteli ve bol ürün alabilmek için ısıtma sisteminin etkin bir şekilde düzenli olarak çalıştırılmasında zorunluluk vardır. Genel olarak ülkemiz seralarında çoğunlukla soba ile ısıtma daha doğrusu Güney illerimiz için ısının 0'ın altına düştüğü donlu günlerde koruma amacı ile yapılmakla birlikte bu yöntemin sağlıklı kaliteli ve standart bir üretim için uygun olmadığı bilinmelidir. Kesme çiçek üretim ünitelerinin ekonomik büyüklüğünü en az 2000 m2 olarak kabul edersek iki tür ısıtma sisteminden söz edebiliriz.
· Özellikle küçük işletmeler için önerilen SICAK HAVA ÜFLEMELİ;
· Üç dekardan daha büyük işletmeler için merkezi kaloriferli ısıtma sistemi uygulanabilir.
Sıcak su ve buhar borulu kalorifer ile ısıtma sistemi; sıcaklığı 90-130 oC olan sıcak su ile çalışır. Sera içersine yerleştirilen ısıtma borularından geçen sıcak su veya su buharı yardımı ile ısıtma sağlanır. Bu borular sera içersine:
· Yan duvarlara ve çatı mahyası yüksekliğine,
· Tezgahlar altına,
· Bitki yatakları üzerine,
· Bitki sıraları arasına olmak üzere dört şekilde, yerleştirilebilir.
Sıcak hava ile ısıtma merkezi ısıtma sistemine bağlı borular yada her ünite için konulan ısıtıcılar üzerine yerleştirilen borulardan yararlanarak sera içine sıcak havanın üflenmesi ile sağlanır. Bu sistemde:
· Konvektörlerle,
· Çatıya yerleştirilen üfleyicilerle,
· Yanlara yerleştirilen üfleyicilerle,
· Üfleyiciye bağlanmış ve sera boyunca uzatılmış delikli plastik hortumlarla sağlanır.
d) Havalandırma : Seralarda havalandırma sera için havasının sıcaklığındaki yükselmelerin önlenmesi, sera nispi neminin kontrol altında tutulması, fotosentez ile üretilecek besin maddeleri için bitkilere gerekli CO2 sağlamak amacı ile yapılır. Sera havalandırması ile sağlam temiz havanın toprak yüzeyindeki hareketi, toprak ve hava arasındaki gaz alışverişini arttırarak toprak içerisindeki sirkülasyonu arttırır.
Hava nispi neminin yüksek oluşu ve iç sıcaklığı düşmesi sonucu su buharının yapraklar üzerinde ve altlarında yoğunlaşması sonucu gelişebilecek mantari hastalıkların önlenmesi iyi bir havalandırma sistemi ile sağlanır. Bu nedenle kaçınılmaz bir zorunluluktur. Seralarda havalandırma sistemi olarak doğal ve zorunlu olmak üzere iki yolla sağlanır.
Doğal havalandırma sera içi havasının sera dışı havası ile sera kapakları yardımıyla ve doğal olarak yer değiştirilmesiyle sağlanır. Doğal havalandırma hareketinde: Sera iç ve dış sıcaklıkları arasındaki farklılık, sera içi nemi ve rüzgarlar etkili olur.
Sıcaklık farkının azaldığı, rüzgar hareketinin durduğu dönemlerde zorunlu havalandırma vantilatör ve üfleyiciler tarafından sağlanır.
e) Sulama : Bitkilerin büyümeleri için gerekli olan maddelerden biride sudur. Sera kurulacak alanda yıllık 850 ton / da. kaliteli sulama suyunun bulunması zorunluluğu başta hesaba katılmalıdır. Sulama suyuna duyulan gereksinme; üretim aşamasına, bitki çeşidine ve gelişme dönemine bağlı olarak büyük değişiklik gösterir. Su ihtiyacının karşılanmasında da üretim aşaması ve bitki çeşidi dikkate alınarak uygun olacak sulama sistemi uygulanır.
Çelik köklendirme ve fide yetiştirme tezgahlarında sisleme uygulaması kalite ve verim artışında etken olacaktır. Otomatik olarak çalışan bu sistemlerde, filtre edilip ortam sıcaklığına getirilmiş sulama suyu, mist başlıklarından toz halinde bitkilerin üzerine pulverize edilir. Ortamın sıcaklığı ve nispi nem oranı sürekli kontrol altında tutulur. Sistemin çalıştırılması elektronik yaprak yada oda içerisine yerleştirilmiş higrometre yardımıyla selenoitvalf'in açılıp kapatılması ve hidrofordaki basınç yardımıyla suyun başlıklara gönderilmesi ile çalışır duruma gelir. Tezgah altlarına yerleştirilmiş ısıtma boruları toprak sıcaklığının 21 oC dolayında tutulmasını ve sürekli püskürtülen suyun yardımıyla da dikilen yeşil çeliklerde herhangi bir bozulma meydana gelmeden köklenmeleri sağlanır. Çeliklerin sistemde kalış süreleri köklenmediği bitkinin göstereceği tepkiye ve ortamda sağlanan optimum koşullara bağlıdır.
Kesme çiçek, saksı bitkileri ve dış mekanda kullandığımız ağaç ve çalı çeliklerinin farklı sulama sistemleri uygulanır. Bu sistemlerin tümünde ortak özellikler ve sistemin çalışması için gerekli ön koşullar benzerlik gösterir. Kireçsiz bor benzeri bitkiye zararlı kimyasal bileşikler içermeyen dinlendirilmiş bol suya gereksinme vardır. Sulama suyunun seradaki ortam sıcaklığına yakın düzeyde olması sistemlerin çalışabilmesi için gerekli su basıncının sağlanacağı pompa düzenlerinin, ana ve yan dağıtım boruların işletme planına uygun olarak sera içersine dağılımı, her bir leteralin kontrol altında tutulması için gerekli vanalar ve leteraller üzerinde sistemin özelliği gereği su dağıtımını sağlayacak başlık, yada dalama sulama düzenleri yer alır.
Sulama düzeni ile birlikte gübreleme ve ilaçlama fonksiyonlarının yerine getirilmesi amacı ile basınçlı pompa düzeni ile birlikte sisteme istenilen miktarda sıvı gübre yada ilacın karıştırılabileceği düzenler konulur. Sulamada sadece bitkinin kök bölgesindeki (toraktaki) nem miktarının arttırılması değil aynı zamanda hava nispi neminin de toprak nemi ve ortam sıcaklığı ile ilişkisi kurulup gelişim ve su miktarının ayarlanması yapılır.